De Eindeloze Spiegeling van Alles Naar Elkaar, Tien Jaar Fotowerk van Krystyna Ziach in het Nederlands Fotomuseum in Sittard, NL (Dutch) part II Door : Mirelle Thijsen 4 juni 1994 | Het Financieele Dagblad, NL photo : The Curtain of Pleasure, fotosculptur, tentoonstelling A Chamber of Mirrors, 1994
SPIEGEL De spiegel, een voortdurend terugkerend en dominant element in haar oeuvre, verwijst naar het introverte, narcistische karakter een kunstenaar eigen. In iconologische zin staat de spiegel voor vergankelijkheid, het is een vanitas-symbool. Voor het eerst duikt de spiegel op in het driehoekige fotowerk Infinity uit de serie Japan (1987/88). Een klein beeldje van een boeddhistische monnik wordt daarin vermenigvuldigd en eindeloos gekopieerd in een liggende, gelijkvormige spiegel. In het land van de rijzende zon vormt de spiegel immers een essentieel onderdeel van de cultuur en verwijst deze naar de oneindige verbeelding van de goden. Het is een project, vol symboliek, naar aanleiding van een verblijf van enige maanden in Japan. Ziach introduceert hiermee kleurenfotografie in haar werk, evenals de eerste ruimtelijke objecten. In zijn totaliteit is Japan in 1989 in Arti et Amicitiae in Amsterdam te zien geweest. Associerend met de tweeslachtigheid eigen aan het melancholische karakter doelt de spiegel in het daaropvolgende project Melancholie (1989/90) veel eerder op verwarring. Spiegels worden daarin nadrukkelijk gebruikt om verwarring te scheppen in een beredeneerde opstelling. Het zijn soms chaotische taferelen, waarin enigszins geforceerd sculpturale ruimte gecreeerd wordt. Alles blijft echter gecomprimeerd in het platte vlak. Een meer tastbare sculpturale kwaliteit ontstaat door de zwaar uitgevoerde,handgemaakte lijsten waarin de foto's zich bevinden. De donkere raamwerken van tropisch hardhout dwingen de beelden in strakke geometrische vormen, Ziach spreekt van 'archetypische' vormen. Een derde betekenis die aan de spiegel toegekend moet worden, past in de traditie van de zogeheten trompe-l'oeil; de illusie van ruimte en oneindigheid in de kunst. In Space of Imagination, uit de serie Melancholie, wordt het onderzoek naar de imaginaire ruimte op een bijzondere wijze verbeeld. Een vrouw, poserend in een benarde foetale houding, is door een horizontale lijn - de symbolische afscheiding van de 'verbeelding' - verstoken van allerlei wiskundige elementen boven haar. Ze staart naar dit decor van getekende ruimtelijke vormen, die lijken te zweven in een kosmisch universum. Ook in haar vroegste werk, de serie Metamorphosis (1983-1986), liet ziach reeds blijken gefascineerd te zijn door vormen en symboliek uit de mathematische en astrologische wetenschappen, los van hun theoretische grondslagen. Om het beeld te complementeren is in Sittard dan ook een bescheiden keuze te zien uit deze eerste zwart-witserie. Het is een fotografische neerslag van intieme performances over de relatie schilderkunst-fotografie. Binnen dit vroege werk heeft Geometry I (1985) in zekere zin een sleutelpositie, omdat Ziach in dit fotowerk al op ingenieuze wijze speelt met de illusionaire werking van ruimte. De foto is een opmaat voor de latere serie 'Melancholie'. Geometry I laat zien hoe haar lichaam binnen een geschilderd decor deel lijkt uit te maken van de dragende constructie van een denkbeeldige kubus, haar beschilderde lichaam vormt met de achtergrond een kameleontisch geheel. Voor de gelegenheid zijn de foto's - die oorspronkelijk bescheiden van formaat zijn - opgeblazen tot ruim een meter bij een meter. Het intieme karakter van het werk wordt daardoor geweld aangedaan, de serie hangt in een corridor van het museum, afgezonderd van het overige werk.
MINIMALISTISCH Stond voorheen expressiviteit in schilderkunstige elementen centraal en behandelde Ziach de imaginaire ruimte in het platte vlak ìmet haar project A Garden of Illusion is de sculpturale verovering van de (expositie) ruimte zelf ingezetî, aldus Iris Dik in de bijbehorende catalogus. Het is werk dat veel meer rust uitstraalt, in tegenstelling tot de daaraan voorafgaande serie Melancholie, die beladen is met symboliek en kunsthistorische referenties. Ziach heeft zich bewust beperkt in haar middelen. De objecten zijn monumentaal, en minimalistisch van aard. De serie is opgebouwd uit robuuste driedimensionale objecten: grond- en wandobjecten met volume, waaraan eenvoudige geometrische vormen als de cirkel, de driehoek en het kwadraat ten grondslag liggen. Het in de tentoonstelling centraal geplaatste ruimtelijke grondobject A Memory of Rain heeft de meest complexe en tegelijk meest dramatische vorm. Het lijkt op een reusachtig opengeklapt diaraam dat dreigt dicht te slaan. De ligging bepaalt sterk de plaatsing van de andere objecten in de heldere tentoonstellingsruimte, die er meermalen in gespiegeld wordt. Ziach noemt dit een manier van 'negatieve beelden creeren'; achter de spiegel zogezegd. Met het oog van een beeldhouwer is de tentoonstelling in samenspraak met de langgerekte zaalruimte die het Nederlands Fotomuseum biedt, ingericht. In hun 'lichamelijke' confrontatie zijn de 'gesammtwerke' klinisch gerangschikt. De verschillende series blijven van elkaar gescheiden, slechts twee ruimtelijke objecten uit de serie 'Japan' worden in de centrale ruimte voorzichtig geconfronteerd met het recente werk. In A Garden of Illusion heeft Ziach voor een deel bestaande foto's uit haar archief verwerkt, opnieuw gevat in zware hardhouten lijsten en gecombineerd met spiegels, die zo bewerkt zijn dat het glas verweerd lijkt. Het opgeblazen fotografisch beeld en zijn weerspiegeling zijn aangetast door de tijd. Het gaat haar steeds meer om de surreÎle kracht van de reflectie. Haar eigen lichaam, het model - zo aanwezig in al het voorgaande werk - heeft moeten wijken voor de spiegel als ruimte creÎrend en nostalgisch element. In totaal zijn tien fotowerken deels in monochroom blauw en deels in sepiatinten uitgevoerd. Het oorspronkelijke zwart-witbeeld krijgt door het tinten een heel andere dimensie. Het diepe blauw associeert zij met de verbeelding en dromen, de koele zweem symboliseert het gevoel, in spirituele zin. Terwijl het warme sepia in kleur iets met het aardse te maken heeft, in meer overdrachtelijke zin met het vleselijke, met onverbloemde erotiek. De fotowerken in sepia worden veelal als grondobject, letterlijk laag-bij-de-gronds, getoond tezamen moeten de objecten in hun zuiverheid van vorm een evenwicht creÎren. De titel The Curtain of Pleasure zet de verbeelding aan tot een erotische beleving, die gezocht moet worden achter een 'magrittiaans' drieluik. Het is een groot surrealistisch kamerscherm. Het middenpaneel wordt gevormd door een kastanjebruin, keurig gedrapeerd gordijn dat tot aan de grond reikt. De smallere zijpanelen spiegelen het gordijn oneindig in verweerd glas, het werk roept vragen op en daagt de fantasie uit. De pendant van dit meer gesloten object is het werk A Sense of Time. ook een kolossaal 'kamerscherm' dat bestaat uit een centraal geplaatste foto van opengewerkte blauwe luchten, die gereflecteerd worden in het aangetaste glas van de zijpanelen. Het is in feite een documentaire foto die gaat over de illusie van tijd en tijdloosheid. Dit is een van de foto's uit A Garden of Illusion met een icoonachtig karakter, beelden van opstijgende rookpluimen, wolken en straten hebben ook die kwaliteit, omdat ze blijvend zijn; als het ware onaangetast door de tijd. Andere foto's hebben een duidelijk autobiografisch, soms nostalgisch karakter. Detailopnamen van facades uit het joodse getto in Krakau en van een brede natte stoeprand in Parijs vinden hun neerslag in een zware, conceptuele vorm. De keuze is heel intuitief bepaald, ook in haar manier van presenteren is Ziach niet star. De volgorde van de werken is veranderlijk, zij laat zich graag leiden door de atmosfeer en de architectonische omgeving waarin het werk getoond wordt, compromissen zijn daarbij onvermijdelijk. Sinds 1992, met haar deelname aan de internationale groepstentoonstelling Outer Space in Engeland - waarin zij was vertegenwoordigd met drie installaties uit de serie Japan - gebruikt Ziach voor het eerst ook de ruimte om de fotosculpturen heen. Op de vloer voor sommige werken strooit ze schelpzand, houtskool en vermalen marmer in geometrische patronen. Een strak geharkt veldje van smetteloos wit schelpzand in de vorm van een halve cirkel - met een kern van houtskool -wekt de suggestie van een stukje meditatieve zen-tuin aan de voet van het drieluik The Anatomy of the Big Buddha. Het object In the Mirror of Your Eyes is als een groot liggend oog, zonder oogwit. De iris is blauw en wordt gevormd door de eerder genoemde straatopname uit Parijs. De pupil bestaat uit een fluwelige laag kobaltblauw pigment. Met het gebruik van zand, pigment en mineralen als een soort 'prima materia' -verwijst Ziach naar een meer esoterische dimensie in haar werk. De serie A Diary of Desire brengt de ziel in vervoering. Deze is opgebouwd uit zes bestaande foto's, in sepia getint. De volgorde van de opnamen is niet definitief, het is een wandobject met een mobiele vorm. Een aantal foto's erin heeft een abstracte kwaliteit. Uitsneden van celstructuren en gebladerte krijgen evenals vage vlakverdelingen een veel gevoeliger lading in de nabijheid van detailopnamen van een in extase verkerende vrouw. Haar portret keert enkele malen terug in de tentoonstelling. Achter slierten donker verwilderd haar gaat haar gezicht gedeeltelijk schuil, met steeds een iets andere uitdrukking van genot. Het zijn genuanceerde variaties op eenzelfde thema. De genoemde termen 'polariteit' en 'labiliteit' zijn juist van toepassing op de serie A Garden of Illusion. Er is sprake van een aangename paradoxale tegenstelling tussen de beredeneerde uiterlijke vorm van de objecten en de gevoelige, kwetsbare thema's die erin behandeld worden.
